گردشگر خارجی هیچ داخلی‌ها را جذب کنید!
چالش‌های زنجیره‌ای که نمی‌گذارد چرخ گردشگری داخلیبچرخد
گردشگر خارجی هیچ داخلی‌ها را جذب کنید!
آمارهای منتشر شده مرکز آمار نشان می‌دهد سفرهای داخلی هر سالنسبت به سال قبل افزایش داشته است. اما به باور کارشناسان این روندصعودی نشان‌دهنده بهبود خدمات گردشگری و بهبود عرضه نیست؛ بلکهبیشتر برخاسته از تقاضاست. براساس آمارهایی که از سفر داخلیمنتشر شده است، در طول بهار سال ۹۵، تعداد ۷۵میلیون و ۵۲۳ هزار و۵۰ سفر و در بهار سال ۹۶، تعداد ۱۰۲ میلیون و ۵۹۳ هزار و ۹۳۲ سفررخ داده که رشد قابل توجهی را نشان می‌دهد.
رشد تقاضای سفر داخلی در ضعف عرضه
با این حال چرخه اقتصادی گردشگری داخلی برای آنکه به درستی بچرخدهمچنان باید با موانع و دست‌اندازهای بسیاری دست و پنجه نرم کند؛موانعی که می‌توان از آنها به عنوان ضعف در گردشگری داخلی یاد کرد. از جمله این ضعف‌ها می‌توان به نبود فرهنگ گردشگری گروهی و استفادهاز وسایل حمل و نقل عمومی در سفر، ضعف در ایجاد محصولگردشگری، عدم مدیریت صحیح و توزیع سفر، خدمات رفاهی نامناسب،کمبود سیستم‌های رزرواسیون اقامتی و همچنین حمل و نقل و در نهایتضعف در بازاریابی جاذبه‌های گردشگری اشاره کرد. اتفاقی که موجبشده هر سال در فصول اوج سفر مانند روزهای تابستان و تعطیلات نوروزبا معضلات فراوان در این زمان روبه‌رو شویم. ایران با وجود پتانسیل‌هایتاریخی، طبیعی، درمانی و… نه تنها در جذب گردشگر خارجی بلکه درزمینه جذب گردشگر داخلی نیز ضعیف عمل کرده و آمارها نیز همینموضوع را تایید می‌کند. آمارهای غیررسمی گفته می‌شود ۴۰ میلیونگردشگر داخلی در سال وجود دارد که به دلیل توزیع نادرست در طول سالو اینکه تنها ۵درصد آنها در اقامتگاه‌های عمومی اسکان پیدا می‌کنند و ۳ درصدشان با تور سفر کرده و بیش از ۶۰درصد با وسایل حمل و نقلشخصی عزم سفر دارند، این تعداد سفرها، خارج از چرخه اقتصادیصنعت گردشگری تلقی می‌شوند.
رابطه مدیریت تعطیلات و مدیریت گردشگری
صاحب‌نظران معتقدند ساماندهی تعطیلات و به‌ویژه دو روزه کردنتعطیلات پایان هفته، علاوه‌بر اینکه کیفیت کار شاغلان و تحصیل محصلانرا با ایجاد وقفه‌هایی برای تجدید قوای جسمی و ذهنی بهبود می‌بخشد،تبعات مثبتی را هم برای بخش گردشگری کشور به ارمغان می‌آورد ومی‌تواند موجب گسترش تقاضای سفر و توزیع آن در فصول غیر اوج سفرشود. سهند عقدایی، یکی از فعالان گردشگری با تاکید بر این موضوعمی‌گوید: «کشور ما گردشگری بیماری دارد و تنها دو تا سه زمان در طولسال به عنوان زمان اوج سفر داریم که نشان می‌دهد نتوانسته‌ایمگردشگری داخلی را به درستی در طول سال توزیع کنیم. در صورتی که بامدیریت درست تعطیلات در تقویم و کم کردن تعداد تعطیلات مناسبتی که بهدلیل مصادف بودن آنها با ماه‌های قمری چرخشی هستند و نمی‌توانبراساس آن برنامه‌ریزی سفر کرد، می‌شود به تعطیلات آخر هفته یک روزاضافه کرد. اما متاسفانه هر سال با پشت گوش انداختن این موضوع وموکول شدن به سال بعد همچنان اندر خم یک کوچه مانده‌ایم و در اینشرایط هیچ‌وقت روی خوش گردشگری داخلی را در طول سال نخواهیم‌دید.»
اردشیر اروجی، کارشناس برنامه‌ریزی میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی وگردشگری با برشمردن چالش‌های توسعه گردشگری داخلی، می‌گوید: «متاسفانه گردشگری گروهی بسیار ضعیف است و همین موضوع موجبمی‌شود در زمان اوج سفر با مشکل تردد در جاده روبه‌رو شویم؛ چون اکثراین افراد با وسایل نقلیه شخصی اقدام به سفر می‌کنند.» او ادامهمی‌دهد: «استفاده از وسیله نقلیه شخصی، جاده‌ها را ناایمن می‌کند وگسترش جاده‌ها برای تنها چند روز تعطیلات بهاری و تابستانی صرفهاقتصادی ندارد.» اروجی خاطرنشان می‌کند: «در برخی موارد، نیرویانتظامی بابت سفرهای گروهی سختگیری و بازرسی طولانی مدت را دردستور کار خود قرار می‌دهد که اگر میزان این سختگیری کمتر شود وهمکاری‌های لازم با سفرهای گروهی افزایش یابد، در آن صورت شاهدکاهش آمار تصادفات جاده‌ای نیز خواهیم بود.» در همین حال، با وجودآنکه ایران دارای جاذبه‌های گردشگری فراوان است، اما ظرفیت تماماستان‌ها به خوبی معرفی نشده و نتوانسته‌اند از این قابلیت به عنوان یکمحصول گردشگری بهره ببرند. اروجی با اشاره به این موضوع نیزمی‌گوید: «ایران دارای قابلیت‌های گردشگری بی‌نظیر است؛ اما سیستمتولید محصول در این زمینه ضعیف عمل می‌کند. جاذبه وجود دارد؛ اماخدماتی که گردشگر را به آن جاذبه برساند وجود ندارد. باید شرایطیفراهم شود تا این جاذبه‌های گردشگری به گردشگر معرفی و امکان رفتن بهآن مکان برایش فراهم شود.»
به باور کارشناسان گردشگری یکی از ضعف‌هایی که در زمینه گردشگریداخلی به وضوح خودنمایی می‌کند ضعف در سیستم معرفی، بازاریابی وتبلیغات است. چون تاکنون نتوانسته آنطور که باید در زمینه گردشگریموفق عمل کند. به گفته اروجی حتی در صورت ایجاد فضای گردشگریاگر معرفی و تبلیغاتی وجود نداشته باشد باز هم چرخ گردشگری نخواهدچرخید: «متاسفانه در بخش بازاریابی گردشگری نیز ضعیف عملمی‌کنیم. در صورتی که در بازاریابی سفرهای خارجی هر روز شاهدتبلیغات محیطی، پیامکی و… هستیم. باید چنین شرایطی جهت معرفیجاذبه‌های داخلی کشور نیز فراهم شود که بازاریابی درست و حساب‌شدهتنها راهکار آن است.» مدیریت زمان سفر و توزیع زمانی و مکانی آن نیزمهم‌ترین موضوعی است که در زمینه بهبود وضعیت گردشگری داخلی درطول سال صاحب‌نظران به آن معتقد هستند و می‌گویند زمانی که صنعتگردشگری به درستی یک مکان را معرفی و امکان تبلیغات آن را ایجادمی‌کند باید این تبلیغات را در طول سال به شکل درست انجام دهد تا بااوج سفر در یک بازه زمانی کوتاه روبه‌رو نشویم. اروجی نیز مدیریت سفررا یکی از اصلی‌ترین راهکارهایی می‌داند که می‌تواند در بهبود وضعیتگردشگری داخلی موثر باشد و می‌گوید: «زمان سفر باید به درستیمدیریت شود. در ایام نوروز و تابستان تبلیغات باعث شلوغی بیشترمی‌شود؛ در صورتی که تبلیغات می‌تواند به توزیع سفر در طول سال بسیارکمک کند و بسته‌هایی را برای مسافران ارائه دهد که آنها را مشتاق بهسفر در زمانی غیر از اوج فصل سفر کند.» معضلات رزرو محل اقامت درزمان سفر، گرانی، نبود فرهنگ استفاده از مراکز اقامتی و… نیز دست بهدست هم می‌دهد تا کمتر کسی به فکر استفاده از این مراکز بیفتد. اروجیدراین‌باره نیز می‌گوید: «سیستم رزرو هتل و محل‌های اقامتی از آنجا کهبیشتر به شکل جزیره‌ای صورت می‌گیرد و در طول سال به‌طور مستمرامکان رزرو ندارند مشکلاتی را برای مسافران ایجاد می‌کنند. اگر چنینسیستم‌هایی گسترش پیدا کند و نظارت درستی روی آنها صورت گیرد دراین شرایط فضای رقابتی نیز ایجاد شده و کمک می‌کند تا مسافران باخیالی راحت‌تر محلی که می‌خواهند در طول سفر در آنجا اقامتداشته‌باشند را انتخاب کنند.» در همین باره، سهند عقدایی نیز با اشاره بهسبک سفر ایرانی‌ها به خبرنگار ما می‌گوید: «سفر و استفاده از خدماتاقامتی یک مساله فرهنگی است که در بین اکثر مردم کشورمان تعریفنشده. آنها ترجیح می‌دهند شخصی سفر کنند و از خدمات و امکاناتاقامتی رسمی استفاده نکنند. گردشگری انفرادی، الگوی گردشگری‌اشفرق می‌کند و باید آن را تغییر داد.» او پیشنهاد می‌کند: «بهتر است برایاین گردشگرها جهت تغییر نوع فرهنگ‌شان بسته‌های تشویقی در نظرگرفته‌شود. اما متاسفانه در حال حاضر به دلیل نبود زیرساخت‌های لازم دراین زمینه چنین امکاناتی وجود ندارد.»
مانع اصلی برای برنامه‌ریزی سفر
مساله حمل و نقل نیز از جمله مسائل مهم و کلیدی در سفر است. از آنجاکه گفته می‌شود اکثر گردشگران داخلی از طریق وسایل شخصی اقدام بهسفر می‌کنند باید شرایطی فراهم شود تا آنها استفاده از وسایل حمل ونقل عمومی را در راس انتخاب‌های خود قرار دهند. کارشناس برنامه‌ریزیمیراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری با انتقاد به نبودن شرایط رزروبلیت رفت و برگشت در سفرهای داخلی در طول سال می‌گوید: «یکگردشگر داخلی نمی‌تواند برای ۶ ماه آینده خود طوری برنامه‌ریزی کند کهبلیت رفت و برگشت‌اش را تهیه کند. چون خرید و فروش در طول سالصورت نمی‌گیرد. در حالی که کشورهای پیشرفته در صنعت گردشگری اینامکان را برای مسافران خود فراهم می‌کنند تا در طول سال بتوانند برنامهزمانی حمل و نقل خود را انتخاب و رزرو کنند. چنین کاری باعث ایجاداعتماد خواهد شد و جلوی بازار سیاه را در ایام اوج سفر خواهدگرفت.» ضعف در امکانات رفاهی گردشگری نیز دلیل دیگری است که موجب شدههمچنان یک پای گردشگری داخلی بلنگد. اروجی در این‌باره معتقد است: «نبود امکانات رفاهی در طول سفر یکی از مهم‌ترین ضعف‌هایی است کهگردشگر داخلی با آن روبه‌رو می‌شود. یک سرویس بهداشتی در طولمسیر، ابتدایی‌ترین امکاناتی است که در بسیاری از مناطق وجود ندارد. در حالی که اگر در این زمینه به بخش خصوصی بها داده شود و به اینبخش اعتماد صورت گیرد موجب خواهد شد تا آنها در این زمینهسرمایه‌گذاری کنند و در کنار ارائه خدمات رفاهی مانند رستوران،مجتمع‌های رفاهی و تفریحی، سرویس بهداشتی و… از آنها به خوبی نیزنگهداری کنند.» در نهایت سوالی که مطرح می‌شود این است که آیا وجودچنین ظرفیت و تقاضایی برای سفر داخلی موجب نمی‌شود تا بابرنامه‌ریزی درست و سرمایه‌گذاری مناسب و سامان دادن به تعطیلات طولسال به آن سر و شکل داد و مشکلاتی که بعضا به راحتی قابل حل هستندرا برطرف کرد؟